Page 46 - 1-2017

Хорижий филология. №1, 2017 йил

категорияси универсал тамойил эканлиги узилиш, номутаносибликни бартараф этиш
ва унинг ифода воситалари этник учун хизмат қилади.
хусусиятга эга эканлиги кўп марта қайд Инференция мавжуд билим
этилган. Жумладан, директив нуткий бўлакларини ўзаро бириктириш воситаси
актининг савол шаклидаги гап воситасида янги турдаги ахборотни эгаллаш имконини
(Could you please answer me? «Марҳамат берадиган умумий қобилятдир. Воқеа –
қилиб жавоб берасизми») ифодаланиши ҳодисалар сабабини англаш, изохлаш учун
ҳурмат меъѐрларига жавоб беришини абдуктив мантиқий таҳлил бажарилади,
прагматикага оид адабиѐтларда ўкиб масалан, ошхона поли сувга тўлганлигини
турамиз. Аммо кейинги изланишлар кўриб, бирор бир ускуна бузилганлиги,
универсаллик ҳақида ҳукм чиқаришда тешилгани ҳақида хулоса чиқарасиз.
эҳтиѐт бўлиш лозимлигидан дарак Худди шу каби сўзловчини эшитиб, унинг
бермокда. А.Вежбицка юкоридаги шаклни гаплари маъносини топиш учун маъқул
баъзи славян маданиятларида оддий изоҳни қидирасиз ва изоҳимиз сўзловчи
(стандарт) савол мазмунида кабул мақсадига мос келиши керак.
килишларини кўрсатиб ўтади (Wierzbicka Когнитив фаолият, қанчалик
1991). Тай миллати вакиллари учун эса даражада шахсга хос бўлмасин, ижтимоий
ушбу савол шакли қўпол эшитилади, – маданий қобиққа эга. Инсон хатти –
чунки бу ҳолатда сўзловчи ҳаракатлари, одатга айланадиган фаолият
суҳбатдошининг у ѐки бу ишни бажара турлари шахсий ва жамоавий тажриба
олишига гумонсирамоқда, унчалик асосида юзага келади ҳамда шу тажриба
ишонмаяпти (Kerbat – Oreсchioni 1994). негизида шаклланган қолиплар, схемалар
Редукционизмдан қочишнинг ягона доирасида уларнинг тўғри ѐки нотўғри
йўли турли таҳлил усуллари, бажарилаѐтганлиги белгилаб берилади.
йуналишларини қориштириб юбормасдан Демак, меъѐр мулоқот фаолиятида, нутқ
туриб, уларнинг ўзаро кесишув ижодида “тозалагич” вазифасини ўтайди.
нуқталарини излаб топиш ва шу аснода Хуллас прагматика ҳар иккала
уларнинг умумий мақсад сари йўналишда ҳам етарли даражада ривож
бажарадиган вазифаларини, якуний топиб, қониқарли натижаларга эришиб
натижага эришишга қўшадиган улушини улгурди. Навбатдаги вазифа – ушбу
белгилашдир. Нутқий мулоқот йўналишлар ҳамкорлигини кучайтириш
иштирокчилари турли кўринишдаги ҳамда уларнинг эришган натижаларининг
қобилиятга эга бўлишлари шарт. Тил умумий самарадаги ҳиссасини
тизими ҳақидаги билим лисоний белгилашдир. Фақат шу йўлдан
қобилиятнинг муҳим қисми эканлиги аник, борилгандагина мулоқот фаолиятининг
лекин бу билим мулоқот самараси учун қайси жиҳатларини универсаллика йўйиш
етарли эмаслиги ҳам барчага маьлум. ва қайсиларини этномаданийликка
Когнитив мўлжалли тадқиқотларда қолдириш лозимлигини аниқлаш мумкин.
инференция ҳодисаси олдинги ўринга Бу эса, ўз навбатида, мулоқот
чиқади, чунки бу ҳодиса лисоний ифода жараѐнида лисоний ва маданий билим
топаѐтган (кодлаштирилаѐтган) маьно ва соҳаларидан фойдаланишга оид
маьлум контекстдаги мазмун ўртасидаги муаммолар ечимини топиш вазифасини
енгиллаштиради.

Адабиѐтлар
1. Cruse D.A. Meaning in Language: An introduction to Semantics and Pragmatics. - Oxford
:OUP, 2000.
2. Green G. Pragmatics and Natural Language Understanding. – Manwah , NJ.: Erlbaum,
1996.
Swann J., et al. A Dictionary of Sociolinguistics. Edinburg: EUP., 2004.
45